ဆရာမ ကောလင်းမာဖီဟာ The Conceptual Foundations of Transitional Justice (Cambridge University Press, 2017) and A Moral Theory of Political Reconciliation (CUP, 2010) စာအုပ်တွေကို ရေးသားခဲ့သူလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

စစ်ပွဲကာလ ဒါမှမဟုတ် ရက်စက်တဲ့အာဏာရှင်စနစ်တစ်ခု အပြီးသတ်ခါနီးလာတဲ့အခါမှာ အဲဒီတိုင်းပြည်ဟာ နိုင်ငံသစ်၊ လူ့ဘောင်သစ်ကိုလည်း ထူထောင်ရင်း အတိတ်က ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့၊ ပြစ်မှုတွေအတွက် ဘယ်လိုပြန်ကိုင်တွယ်သင့်ပါသလဲ။ အီလီနွိုက်တက္ကသိုလ်က ဥပဒေ၊ ဒဿနနဲ့ နိုင်ငံရေးသိပ္ပံပညာ ပါမောက္ခ ဆရာမကောလင်း မာဖီက ‘အသွင်ကူးပြောင်းကာလတရားမျှတမှု’ ရဲ့ ဗဟိုချက်မှာရှိတဲ့ ကိစ္စရပ်တွေ စဉ်းစားစရာတွေကို ကိုင်တွယ်ထားတဲ့ စာအုပ်ငါးအုပ်အကြောင်း ဒုတိယအယ်ဒီတာ မစ္စcal Flyn နဲ့ ဆွေးနွေးထားပါတယ်။

မေး။   ဆရာမ ရွေးထားတဲ့ ဒုတိယစာအုပ် A Human Being Died that Night ဆိုတဲ့စာအုပ်အကြောင်းလေး ဆက်သွားရအောင်။

ဖြေ။   ဒီစာအုပ်က တောင်အာဖရိကမှာ လူဖြူလူမည်းခွဲခြားတဲ့ခေတ်အလွန်အကြောင်း ရေးထားတာပေါ့။ စာရေးသူ Gobodo-Madikizela ဆိုတာ တောင်အာဖရိကသား လူမည်း ရောဂါကုသရေး စိတ်ပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်တယ်။ အမှန်တရားရှာဖွေရေးနှင့် ရင်ကြားစေ့ရေးကော်မရှင်အတွက် Western Cape မှာ ထိခိုက်ခံစားခဲ့ရသူတွေအတွက် ကြားနာမှုတွေမှာ ပူးတွဲညှိနှိုင်းရေးမှူး။ စာရေးသူကိုယ်တိုင်က လူဖြူလူမည်းခွဲခြားတဲ့ခေတ်မှာ ကြီးပြင်းလာခဲ့တဲ့ အမျိုးသမီးတစ်ဦး။

ဒီစာအုပ်အတွက် သူဟာ ယူဂျင်း ဒီကော့ (Eugene de Kock) ဆိုတဲ့ လူဖြူ အာဖရိကန်ကို အင်တာဗျူး လုပ်တယ်။ အဲဒီ ဒီကော့ဆိုတဲ့သူဟာ လူဖြူလူမည်းခွဲခြားမှုကို အသက်ဆက်စေခဲ့တဲ့ နေရှင်နယ်ပါတီရဲ့ အမာခံကြီးတစ်ဦးဖြစ်သလို ဆန့်ကျင်တဲ့သူတွေအပေါ် ရက်ရက်စက်စက် ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ ပြစ်မှုတွေမှာ အဓိကညွှန်ကြားခဲ့တာကြောင့် “မိစ္ဆာချုပ်ကြီး” လို့ အခေါ်ခံရသူလည်း ဖြစ်တယ်။ စာရေးဆရာမက သူ့ကို အကျဉ်းထောင်ထဲထိ သွားပြီး အင်တာဗျူးတယ်။ အမှန်တရားရှာဖွေရေးနှင့် ရင်ကြားစေ့ရေးကော်မရှင်ရှေ့မှာ ကြားနာတုန်းက ဒီကော့ဟာ မားသားဝဲလ် ဗုံးခွဲမှုမှာ သေဆုံးခဲ့ရတဲ့ ရဲဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ကျန်ရစ်သူဇနီးတွေကို ပြန်တောင်းပန်ဖို့ စိတ်ဝင်စားကြောင်း ပြသခဲ့တာကြောင့် အင်တာဗျူးဖို့ စိတ်ဖြစ်ခဲ့တာပဲ။ အဲဒီမှာ ပေါ်လာတဲ့မေးခွန်းက “မိစ္ဆာချုပ်ကြီး အခုလို တောင်းပန်ဖို့ သို့မဟုတ်) ကျန်ရစ်သူ၏ဇနီးတွေနဲ့ ထိတွေ့ဖို့ တွန်းအားပေးတဲ့ဟာက ဘာလဲ” ဆိုတာပဲ။  

စာရေးသူဟာ ကျူးလွန်သူတွေရဲ့ စိတ်အတွင်းထဲထိ ကြည့်နိုင်အောင်၊ ဆိုးရွားလွန်းလှတဲ့ ရက်စက်ကျူးလွန်မှုတွေကို ခံစားခဲ့ရသူတွေရဲ့ စိတ်မှာကျန်ခဲ့တဲ့ ဒဏ်ချက်တွေကို ကြည့်နိုင်အောင်၊ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုအလွန် လူ့အသိုင်းအဝိုင်းတစ်ခုအဖြစ် ဘယ်လိုရှေ့ဆက်မလဲဆိုတဲ့ ဖြစ်နိုင်ခြေတွေကို ဘယ်လိုစဉ်းစားမလဲ ဆိုတာကို ဒီစာအုပ်ကနေ အဖိုးမဖြတ်နိုင်တဲ့ ဉာဏ်အလင်းတွေ ပေးခဲ့ပါတယ်။

မေး။   ဒီကော့ဟာ ရုတ်တရက် ခုလို နောင်တရလိုက်တာဟာ ကိုယ်ကျိုးစီးပွားစဉ်းစားချက်တစ်ခုကနေ လာတာလားဆိုတဲ့ မေးခွန်း‌ကော ရှိခဲ့လား။ ဒီကော့ဟာ ရိုးသားစွာနဲ့ အမှန်အတိုင်း ထုတ်ပြတာပါလို့ စာရေးသူဟာ ဘယ်လိုလုပ်ပြီး ယုံကြည်ခဲ့ရတာလဲ။

ဖြေ။   နောင်တရတာ၊ တောင်းပန်တာတွေဟာ ဟန်ဆောင်တာတွေလားဆိုတဲ့ စိုးရိမ်မှု အမြဲရှိတတ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်လည်း ကော်မရှင်ဟာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်ပေးဖို့ စဉ်းစားတဲ့အခါမှာ ကျူးလွန်သူဟာ တောင်းပန်ခြင်း၊ သို့မဟုတ် နောင်တရကြောင်းဖော်ပြခြင်းကို ပြုသလားဆိုတာကို ထည့်သွင်းမစဉ်းစားခဲ့တာပေါ့။ ဒီတော့ နောင်တရတာဟာ အစစ်အမှန်ဖြစ်တယ်ဆိုတာ ထောင်ကပြန်လွတ်ပြီးနောက်ပိုင်း သူ ဘာတွေလုပ်ခဲ့သလိုဆိုတာကို ကြည့်ရင် သိနိုင်တယ်လို့ ထင်တယ်။ လုံခြုံရေးအရာရှိဖြစ်စဉ်က သူ ဒုက္ခပေးခဲ့ဖူးတဲ့ လူမည်းတောင်အာဖရိကသားအသိုင်းအဝိုင်းကို သွားပြီး သူမှားခဲ့တာတွေအတွက် စနစ်တကျ ပြန်ပေးဆပ်တာပါပဲ။

စာရေးသူ ဂိုဘိုဒို မာဒီကီးလာဟာ အရိုးစွဲနေတဲ့အယူအဆတစ်ခုကို စိန်ခေါ်ခဲ့တယ်။ ဘာလဲဆိုတော့ အဲသလို မကောင်းဆိုးဝါးကောင်တွေဟာ ပြင်းထန်စိတ္တဇဝေဒနာရှင် (psychopath) တွေလို့ ယူဆတတ်ကြတဲ့ အယူအဆကိုပဲ။ ဆိုးရွားတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေမှာ ပါဝင်ကျူးလွန်ခဲ့သူတွေဟာ စိတ်မမှန်သူတွေ မဟုတ်ကြကြောင်း ဆရာမ ဂိုဘိုဒိုကိုယ်တိုင်လည်း တစ်နေရာမှာ ရေးထားတယ်။ အဲဒီလူတွေဟာ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် အပြစ်ရှိမှန်း လိပ်ပြာမလုံစိတ် မရှိနိုင်လောက်အောင် ဖြစ်နေသူတွေမဟုတ်ကြဘူး။

လက်တွေ့မှာကျတော့ ကိုယ်လုပ်နေတဲ့အရာအပေါ် ဆင်ခြေဆင်လက်ပေါင်း များစွာ ရှုပ်ရှုပ်ထွေးထွေးပေးပြီး ငြင်းနေနိုင်ကြတာမျိုးပဲ။ ဒါကို လုပ်ရတာဟာ အားလုံးကောင်းဖို့၊ ပိုကောင်းဖို့ လုပ်ရတာပါ ဆိုတာလိုမျိုးပေါ့။ သူတို့လိုလူတွေမပြောနဲ့၊ သာမန်ပြည်သူတွေဟာလည်း တချို့သော စနစ်ဓလေ့နဲ့ လူမှုရေး နောက်ခံအခြေအနေတွေအောက်မှာ ဆိုးရွားရက်စက်တဲ့အမှုတွေကို ကျူးလွန်ဖို့ရာ ဖြစ်နိုင်ခြေရှိတယ်။ ဒါကြောင့်လည်း ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ကျူးလွန်ကြတဲ့ ရက်စက်မှု၊ မှားယွင်းမှုတွေကို ဘယ်လိုကာကွယ်တားဆီးမလဲဆိုတဲ့ မေးခွန်းတွေဟာ ထင်ထားတာထက် အများကြီးပိုရှုပ်ထွေးလာတော့တာပဲ။ 

 အပိုင်း (၄) ဆက်ရန်

~~~~

ငွေမောင်းသံမီဒီယာ